Crossroads met Claron McFadden

Tijdens Klarafestival 2024 verwelkomen we de Amerikaanse sopraan Claron McFadden als centrale festivalartiest. Meer dan 30 jaar geleden emigreerde ze vanuit de VS naar Europa. Sindsdien maakte ze er haar levensmissie van om generaties, genres en tradities met elkaar te verbinden. Het thema ‘Crossroads’ is haar op het lijf geschreven, zo zegt ze zelf. We spraken met haar over het belang van kruispunt(denk)en voor haar eigen artistieke praktijk en de toekomst van klassieke muziek. 

Kun je ons terugbrengen naar het moment waarop je West-Europese klassieke muziek ontdekte? 

Claron: Toen ik zes jaar oud was, had ik een muziekleerkracht met een klassiek geschoolde stem, wat ik als kind maar raar vond. Ik groeide op met gospel, funk, soul. Ze leerde ons over alle mogelijke soorten muziek, van Arlo en Woody Guthrie tot de Beatles, maar ook West-Europese klassieke muziek. Dankzij haar kwam ik in een kinderkoor terecht waar ik op mijn achtste Jesu Joy of Man's Desiring van Bach zong. Op een gegeven moment maakt de muziek een ritmische verschuiving door. Het was mijn eerste kennismaking met contrapunt, maar ik begreep toen natuurlijk helemaal niet wat er gebeurde. Ik was er helemaal ondersteboven van. Ik voelde me verbonden met iets groters, het universum, of de oneindigheid ervan. 

Is dat wat je zoekt in muziek? Wat drijft jou als artiest?

Bij alles wat ik doe, stel ik mezelf dezelfde drie vragen. Eén: is mijn nieuwsgierigheid geprikkeld? Ik ben mijn hele leven al nieuwsgierig naar nieuwe geluiden, nieuwe smaken, nieuwe ervaringen. Die prikkeling heb ik nodig, anders voelt het als een opgave. Twee: leer ik er iets uit, hoe groot of hoe klein ook? Ik ben erg geïnteresseerd in verschillende manieren van zingen, verschillende stemmingen en stijlen. En drie: voel ik een connectie met anderen? Hoewel ik als zangeres vaak de solist ben, denk ik eigenlijk veel meer als een kamermuzikant. Ik ben me altijd bewust van wat er om me heen gebeurt, of ik nu met een pianist, een klein ensemble of met een heel orkest op het podium sta. Ook de percussionist achteraan in het orkest moet het gevoel hebben dat we samen iets creëren. Als dat gevoel er is, dan ontstaat er geweldige muziek. Dan ben ik geïnspireerd. Een project hoeft niet altijd alles af te vinken. Als het antwoord op twee van de drie vragen ‘ja’ is, dan ga ik ervoor.

Als je zo leergierig bent, heb je dan een voorkeur voor een bepaalde soort muziek?

Ik geloof dat iedereen bepaalde muziek heeft die sterker resoneert dan andere. Ikzelf ben opgewekt en energiek, maar er zit ook een diepe melancholie in mij. Dus ik voel me vaak aangetrokken tot muziek die mijn innerlijke melancholie aanwakkert, en liefkoost. Weten wat er bij jezelf resoneert is enorm belangrijk en het is iets wat ik probeer over te brengen, op studenten, jonge mensen of eender wie ik ontmoet. Ik werk veel vanuit vrije improvisatie en dan hoor ik meteen welke wegen mensen inslaan wanneer ze niet bezig zijn met angst, maar meedeinen op de golven van hun intuïtie. Dat is erg belangrijk, omdat je zo als artiest op een intuïtief niveau een eigen stem ontwikkelt.

Jij vond je eigen stem ook pas gaandeweg. 

Ik begon hobo te spelen toen ik acht jaar oud was, maar ik realiseerde me later dat het makkelijker was om mijn eigen stem te vinden via zang dan via het riet. Vanaf mijn vijftiende tot mijn achttiende speelde ik als hoboïste in een jeugdorkest en in mijn laatste jaar ging ik soleren, maar dan als zangeres. Tijdens mijn zangopleiding aan het conservatorium van Rochester kwam ik in contact met een ensemble van renaissancemuziek. Ik voelde meteen een grote affiniteit vanuit mijn achtergrond in gospel, waarin harmonie ook erg belangrijk is. Puccini, Verdi: ik zat in een echte belcanto-opleiding. Ik was een vreemde eend in de bijt, die ook geïnteresseerd was in jazz, oude muziek en hedendaagse muziek. Mijn interesse in oude muziek bracht me uiteindelijk naar Europa.

De emigratie van de VS naar Europa is ook een rode draad in de nieuwe muziektheatervoorstelling die op Klarafestival in première gaat, Chez Bricktop.

Na de Eerste Wereldoorlog emigreerden veel zwarte Amerikaanse artiesten, muzikanten en schrijvers naar Europa. Tijdens de oorlog konden zwarte Amerikanen niet naast witte soldaten vechten, dus gaven de Amerikanen hen in principe aan de Fransen. Ze vochten heldhaftig en werden ook als helden ontvangen. Velen van hen bleven en brachten hun cultuur met zich mee. Toch had ik als kind nooit van hen gehoord. Ze werden gewist uit de geschiedenisboeken. Daar wilde ik graag iets aan doen. Ik wilde hun de stem teruggeven die hen was afgenomen. Toen ik me in hun levens verdiepte, ontdekte ik dat deze mensen niet alleen hoogopgeleid waren, maar dat ze het goed hadden in Europa, dat ze er geaccepteerd werden. Net zoals toen ik 40 jaar geleden in Nederland voet aan wal zette. Ik voelde me in de eerste plaats mens, en pas in de tweede plaats zwart. Het was dus belangrijk voor me om 100 jaar later deze stappen te traceren. Zo kwam ik uit bij Ada Bricktop. Ze was een icoon met een legendarische nachtclub in Parijs, en toch had ik nog nooit van haar gehoord. Wat begon als het plan van mij en pianiste Claire Chevallier om een recital te bouwen rond Franse en Amerikaanse muziek, groeide gaandeweg uit tot een muziektheatervoorstelling in de vorm van een radioprogramma. De plek die Ada Bricktop creëerde was een hub, een kruispunt waar mensen van verschillende achtergronden samenkwamen en waar iedereen – wit, zwart, rijk, minder rijk, Frans, Amerikaans – welkom was. Zij stond in het middelpunt van al die ontmoetingen.

Uit onze gesprekken is het thema ‘Crossroads’ ontstaan. Net als Ada Bricktop bestaat jouw leven uit kruispunten, of het nu om je eigen levensverhaal gaat of om hoe je tradities, stijlen en generaties met elkaar verbindt.

Ik sta op een kruispunt en probeer midden in het verkeer te blijven staan, waar stijlen en generaties elkaar kruisen, ontmoeten, met elkaar botsen, en vanuit die ontmoeting opnieuw hun eigen weg volgen. Ik ben nu 62 jaar oud. Veel mensen van mijn generatie zijn al lang gestopt met zingen en geven nu les. Maar ik voel dat mijn doel in het leven er niet in ligt om iemands leraar te zijn, wel om een coach te zijn, om iemand een spiegel voor te houden. Vroeger, toen ik aan het begin van mijn carrière stond, werd ik vreemd aangekeken omdat ik me met veel verschillende muziekgenres bezighield. Sommige stijlen lagen me beter dan andere, maar ze kleurden wel elke muzikale keuze die ik maakte en creëerden een brede waaier aan expressiemogelijkheden. Wat ik tegenwoordig zie is dat veel jonge mensen in hokjes denken. Ze denken dat ze vast moeten houden aan één traditie, aan één manier van zingen. Ik zie het als mijn taak om hen mee te geven hoe ze die diverse en eeuwenoude muziekgeschiedenis kunnen zien als een schatkist, een onuitputtelijke bron van kennis, waarmee ze hun eigen tapijt kunnen weven.

Is dat de reden waarom je Jesus’ Blood Never Failed Me Yet van Gavin Bryars samen met studenten opvoert?

Ja, omdat ik geloof dat jonge mensen een frisse benadering met zich meebrengen. Die frisheid wil ik uitlokken. Daarom vind ik het belangrijk om de studenten mee te laten bepalen hoe we de avond cureren. Het is dus niet zo dat we het stuk komen uitvoeren en weer naar huis gaan, er is een manier om naar dat moment op te bouwen. Laten we het ‘playlists’ noemen. Er komt een reeks live playlists gecureerd door de studenten, om het publiek en de uitvoerders in te leiden in het ritueel van Jesus’ Blood. Dat is een van de redenen waarom ik verliefd werd op dit stuk, omdat de uitvoering een collectief ritueel is. De eerste keer dat ik Jesus’ Blood live meemaakte was toen Gavin een marathon hield in Tate Modern, van acht uur 's avonds tot acht uur 's ochtends. In Londen leven veel mensen op straat en zij waren, net als iedereen, welkom om het concert bij te wonen. Iedereen was met elkaar verbonden en we gingen de hele nacht door. Mensen sliepen, kwamen en gingen, en Gavin bleef gewoon van begin tot eind doorspelen. Niet één keer ging hij liggen. Dat raakte me zo. Als iemand zo gul is, dacht ik, kan het alleen maar zo zijn dat zijn muziek dat ook is. Ik hou van zijn muziek. Ze heeft haar eigen regels, haar eigen codes. Ze is op haar eigen manier complex. En ik denk ook dat dat de toekomst is van de hedendaagse muziek: complex, maar tonaal.

Hetzelfde zou je kunnen zeggen van de muziek van David Lang, een componist met wie je ook een bijzondere band hebt.

Ik ontmoette David een paar jaar geleden toen hij me vroeg om een klein fragment in te zingen van zijn nieuwe opera prisoner of the state, zodat hij een soundbite had om mogelijke producenten mee warm te maken. Het is bijzonder dat ik zoveel jaar later meezing in die opera, die recent zijn Belgische première kreeg. Er zit een bepaalde levendigheid in zijn muziek, een complexiteit en een minimalisme die ik heel fascinerend vind. Samen met Raphaël Aggery, een van de oprichters van het percussie-ensemble TaCTuS, groeide het idee om een concert te geven met muziek van David, gearrangeerd door Raphaël. De titel van het concert verwijst naar just, een werk van David dat gebruikt werd voor de film Youth van Paolo Sorrentino. In het stuk bewegen drie vrouwenstemmen als één. Dus ik dacht: ik vraag twee jonge zangeressen van het conservatorium om met mij te zingen. Ik ben geen coach die mensen oplegt hoe ze iets moeten doen. Ik ben een coach die zegt: kom, ga naast me staan. In die zin sta ik niet alleen in het leven op een kruispunt, ik zie mezelf ook als een kruispunt, als een soort hub. Een plek waar mensen samenkomen, zoals bij een waterput. Ze zeggen dat als je in Afrika bent en wilde dieren wil zien, je gewoon naar een waterpoel moet gaan. Daar komen alle dieren samen. Voor even leven ze met elkaar in harmonie, omdat ze allemaal water nodig hebben. Het is belangrijk dat jonge mensen begrijpen dat ze zeggenschap hebben over hun eigen artistieke integriteit, gebaseerd op de tradities die vóór hen zijn ontstaan en tegelijk zo open mogelijk, want de wereld is voortdurend in verandering.

Hoe zie je die verandering om je heen?

Orkesten met jazzmusici, balletdansers met een rapper, musici uit de oude muziek die nieuwe muziek spelen of omgekeerd: hedendaagse muziek die op oude instrumenten wordt gespeeld. Er gebeurt zoveel. Er zijn veel verschillende elementen die samenkomen in een creatief proces. Of het nu gaat om het milieu of de rechten voor mensen van kleur, LGTBQ+,... Ik zie dat meer groepen een stem krijgen en dat die stemmen steeds vaker samenkomen om een gezamenlijk verhaal te vertellen. En dat is, denk ik, de toekomst. Daarom heb ik het gevoel dat ik niet alleen op een punt in mijn leven sta waarop mensen klaar zijn om te horen wat ik te zeggen heb, maar dat ik er eigenlijk middenin zit. Ze komen allemaal naar me toe: jong, oud, Noord-Afrikaans, Europees, of Zuid-Amerikaans… Allemaal delen we met elkaar, leren we van elkaar. Het is mijn vurige wens de volgende generatie zangers te overtuigen en te inspireren om zich echt open te stellen, om hun eigen sjaal te weven van al die verschillende dingen die hen inspireren in het leven. En dan geloof ik echt dat we met de kennis van het verleden een nieuw verhaal voor de toekomst kunnen creëren.

Interview door Lalina Goddard