Supernova

PROGRAMMa

Peter Benoit (1834-1901)

String Quartet in D major, Op. 10

1. Allegro. Anima e fuoco
2. Scherzando. Presto
3. Larghetto
4. Allegro. Anima

Anonymous

Danish Traditionals (arr. Danish String Quartet)

1. Stædelil
2. Ack Värmeland, du skona
3. The Peat Dance

Arnold Schönberg (1874-1951)

Verklärte Nacht, Op. 4 (arr. Eduard Steuermann)

ACHTERGRONDEN

Desguin Kwartet: Peter Benoit en Danish Traditionals

Peter Benoit (1834-1901) is misschien wel de bekendste Belgische componist. Hij werd in 1834 in Harelbeke geboren en studeerde van 1851 tot 1855 aan het Conservatorium van Brussel. Twee jaar later won hij de Belgische Prix de Rome, een beurs voor beloftevolle kunststudenten. Het prijzengeld stelde hem in staat om een tijdlang doorheen Europa te reizen. In maart 1858 vertrok hij naar Duitsland. Via Keulen en Bonn kwam hij terecht in Leipzig, de stad waar Mendelssohn een paar jaar voordien was overleden. Vandaar reisde hij door naar Dresden, Praag en Berlijn, om dan uiteindelijk in München te arriveren. Daar werd hij onder andere aan de toen 46-jarige Franz Liszt voorgesteld.

München was de stad waar Peter Benoit zijn eerste en enige strijkkwartet zou componeren. Begin oktober 1858 legde hij de laatste hand aan zijn compositie. Het strijkkwartet ging kort daarna in München in première. Het werd gespeeld door het strijkkwartet van Johann Christoph Lauterbach, een vioolleraar van het Conservatorium van München die samen met Benoit aan het Brusselse Conservatorium had gestudeerd. Peter Benoits nationalistische stijl is reeds te horen in het Strijkkwartet, op.10. Benoitkenner Luc Leytens merkte op dat het Scherzando of het tweede deel volksmuziekachtige wendingen bevat die doen denken aan het volkslied Wie wilt hooren een historie (Van den jongen smid).

Na zijn rondreis doorheen Duitsland verbleef Peter Benoit enkele jaren in Parijs, waar hij zich als operacomponist probeerde te vestigen. Deze droom bleef echter onvervuld en in 1867 verhuisde hij naar Antwerpen, waar hij directeur werd van de Stedelijke Muziekschool. Zijn levenswerk was het uitbouwen van deze instelling tot het Koninklijk Vlaams Conservatorium, de eerste Nederlandstalige hogere onderwijsinstelling in België. In deze periode werd Benoits strijkkwartet meermaals door leraars en studenten uitgevoerd: de componist was zelf erg tevreden over dit vroege werk. In 1901 stierf Peter Benoit in Antwerpen. De muziek die hij tijdens zijn leven schreef, kan met gemak de vergelijking doorstaan met de muziek van gelijkaardige nationalistische componisten als Bedrich Smetana (Tsjechië) of Michail Glinka (Rusland).

Na Peter Benoits Strijkkwartet voert het Antwerpse Desguin Kwartet (waarvan de leden studeerden in het conservatorium dat Peter Benoit uitbouwde) ook nog enkele Deense traditionals uit. De arrangementen zijn van de hand van het Danish String Quartet die op hun cd Wood Works (2014, Dacapo Records), Scandinavische volksliederen voor strijkkwartet bewerkten.

Trio Aries: Verklärte Nacht

Nadat Arnold Schönberg (1874-1951) zijn werk als bankbediende had opgezegd (een job die hij in 1891 na de plotse dood van zijn vader had moeten aannemen), verdiende hij enkele jaren de kost als dirigent van arbeiderskoren, onder andere in Wenen. In deze periode leerde hij de componist Alexander von Zemlinsky kennen, die hem compositielessen gaf en met wie hij gaandeweg goed bevriend raakte.

In 1899 werd Schönberg verliefd op Mathilde, de zus van Alexander von Zemlinsky. Met zijn drieën brachten ze de zomer door in het Oostenrijkse Payerbach. Datzelfde jaar verdiepte Schönberg zich in de poëzie van de Duitse dichter en schrijver Richard Dehmel, die met zijn gedichtenbundel Weib und Welt (1896) wegens obsceniteit en blasfemie zopas een groot schandaal had veroorzaakt. Schönberg zag zijn prille liefdesgeluk weerspiegeld in de erotische gedichten en zette er enkele op muziek.

Na zijn liefdeszomer begon Schönberg in september 1899 aan een compositie voor strijksextet (twee violen, twee altviolen en twee celli), waarbij hij eveneens inspiratie putte uit Richard Dehmels Weib und Welt. Meer bepaald uit het gedicht Verklärte Nacht waarin een jonge vrouw in het schijnsel van de maan aan haar minnaar opbiecht dat ze zwanger is van een andere man.

Het idee om een programmatisch werk te schrijven voor een kamermuziekbezetting was toen vrij nieuw: programmatische muziek werd voordien hoofdzakelijk voor een symfonische bezetting geschreven. Met deze compositie liep Schönberg over van het Brahms-kamp (absolute muziek) naar het Wagner-kamp (programmatische muziek) met onder andere duidelijke referenties aan diens muziekdrama Tristan und Isolde. Een criticus noemde Verklärte Nacht “een Tristan -partituur waarbij men met een vod de nog natte inkt open heeft gewreven”.

De première van Verklärte Nacht vond in 1902 plaats in Wenen en lokte hevige reacties uit. Niet alleen de ongebruikelijke klanktaal, maar ook het verheerlijken van seks voor het huwelijk, stuitte het Weense publiek tegen de borst. Richard Dehmel zelf was echter laaiend enthousiast over de compositie: “ik had de bedoeling om de verhaallijn van het gedicht in de compositie te proberen maar vergat dit al snel, betoverd als ik was door de muziek.” Vandaag is Verklärte Nacht Schönbergs meest uitgevoerde compositie. Trio Aries speelt het werk in een bewerking van de pianist en componist Eduard Steuermann, een leerling van Schönberg.