Supernova

Dit jaar kroonde de jury twee erg verscheiden ensembles tot winnaars van de kamermuziekwedstrijd Supernova: het energieke duo Goggles, dat eigentijdse theatrale composities brengt voor zang en percussie, en het kwintet Firgun, dat zich verdiept in het kleurrijke repertoire voor klarinet en strijkkwartet. Op 13 maart geven ze de aftrap van hun Belgische concertreis in Bozar in het kader van Klarafestival.

 

Boem, paukenslag 

Het zegt veel dat de oudste componist op het programma van Goggles (met Hugo Wolf als opvallende uitzondering, van wiens lied Auch kleine Dinge het duo een nieuw, eigen arrangement brengt) geboren is in 1971. De Israëlische componist Lior Navok componeerde zijn meerdelige Dialogues naar eigen zeggen als een “semi-theatrale” ervaring. In vier delen gaan sopraan en percussie met elkaar in dialoog. De compositie opent met het humoristische ‘Talking Doll’, een satire over de machinale mens die formaliteit opdreunt als “Hi, how are you today?”. Het tweede deel ‘Sargam’ is het Indische woord voor solfège en speelt met de lettergrepen ‘sa’, ‘re’, ‘ma’, ‘ga’, ‘pa’, ‘dha’ en ‘ni’ die overeenkomen met onze do, re en mi. Na het rinkelende ‘Twinkles’ volgt het vierde en laatste deel ‘Shadowphobia’, dat (in de woorden van de componist) “handelt over de relatie tussen een persoon en diens schaduw”.

Jessie Marino (1984) is een componiste, performer en media artist uit New York. In haar werk verkent ze niet zelden hoe herhaling en absurdistische rituelen ons dagelijks leven beheersen. In de humoristische compositie Witford Brimley and his Robot Dog Seize Burger King in a Bloodless Coup zijn we getuige van een nogal vreemde conversatie. Het lijkt alsof Marino enkel het karakter van de stem behouden heeft, wat een onverstaanbare dialoog oplevert van hoog gepiep en stuurs gegrom. In de partituur helpt de componist de uitvoerders op weg met de volgende beschrijving: “Beeld je een fictieve bar in ergens in Manhattan. Je zal er drie personages ontmoeten die het café frequenteren: een uitbater, een vrijgezelle vrouw en een barvlieg.” 

Wat kan een muzikant doen midden op straat, zonder instrument? Bij wijze van antwoord schreef de Franse componist François Sarhan (1972) de reeks Situations: 31 korte stukjes die bedoeld zijn om overal en door iedereen te worden gespeeld. Bij Situations 4: Vice Versa geeft hij de volgende beschrijving mee aan de uitvoerders: “Sit face to face, knees joined. Tone: serious, look straight in the eyes.”

In de 19e eeuw woei er een nationalistische wind door Europa. Muziek en literatuur bleven daarbij niet buiten schot, maar werden juist actief ingezet om de eigen natie te verheerlijken. Volksliederen schoten als paddenstoelen uit de grond. Ook de bundel Des Knaben Wunderhorn, een 19e-eeuwse verzameling van oude Duitse volksliederen, kadert in die tijd en inspireerde talloze Duitse componisten, met Gustav Mahler op kop. De Canadese componist Thierry Tidrow (1986) greep er eveneens naar terug voor zijn liedcyclus Die alten, bösen Lieder. Maar zoals de titel doet vermoeden, zijn de teksten die Tidrow uitzocht aanzienlijk verontrustend, met passages als “Hij trok haar kleren uit, sloeg haar erg hard en beroofde haar van haar eer”. Tidrow besluit de vijf macabere liederen (‘Schuld’, ‘Die Judentochter’, ‘Sonstiges’, ‘Höllisches Recht’ en ‘Zucht bringt Frucht’) met een ‘nawoord van de componist’, waarin hij zich op een ludieke toon verontschuldigt voor dit “kleinood” uit de Duitse literatuur en voor het eventuele ongemak bij het publiek.

 

Dialogen voor vijf

In 1890 besloot Johannes Brahms (1833-1897) het componeren definitief op te geven. Waarschijnlijk had hij niet verwacht dat iets hem amper een jaar later alsnog kon overtuigen om de draad weer op te pikken. Dat ‘iets’ was de betoverende klank van klarinettist Richard Mühlfeld, die Brahms in 1891 aan het werk hoorde. Die zomer componeerde Brahms in zijn buitenverblijf in Bad Ischl het Klarinettrio, op. 114 en het Klarinetkwintet in b, op. 115 – beide speciaal geschreven voor Mühlfeld. Enkele maanden later hield de componist de première van zijn kwintet voor een select publiek, met Mühlfeld als klarinettist en aan diens zijde het strijkkwartet van de beroemde Hongaarse violist Joseph Joachim. 

Brahms was niet de eerste om te componeren voor de bijzondere combinatie van klarinet en strijkkwartet. Componisten als Wolfgang Amadeus Mozart en Carl Maria von Weber gingen hem al voor. Maar het was Brahms die het klarinetkwintet echt op de kaart zette. Dat deed hij door het potentieel van deze unieke bezetting volledig te benutten. Enerzijds zorgt de toevoeging van een houtblaasinstrument aan een strijkkwartet voor een contrastrijk klankpalet, waaruit de lyrische en warme kwaliteit van de klarinet naar voren kan treden. Anderzijds liggen de timbres van de instrumenten dicht genoeg bij elkaar om de verschillende stemmen met elkaar te verweven tot een gelijkwaardige, muzikale dialoog. Na het internationale succes van zijn Klarinetkwintet in b schreven talloze componisten werken voor deze bezetting en ontpopte het klarinetkwintet zich tot een nieuw genre binnen het kamermuzieklandschap. 

Het Klarinetkwintet in b gaat niet (zoals we zouden verwachten) uitbundig en dramatisch van start. Het ‘Allegro’ opent daarentegen met een opvallend lyrisch thema in de violen, wat kenmerkend is voor Brahms’ late kamermuziekwerken. In het daaropvolgende ‘Adagio’ behoudt de componist het ingetogen karakter van het eerste deel en spelen de strijkers de volledige beweging con sordino (gedempt). Even pakken de wolken samen en dreigen de instrumenten een storm los te laten op de luisteraar, met virtuoze loopjes voor de klarinet en geagiteerde trillers in de strijkers. Maar nog vooraleer de muzikale onrust een hoogtepunt bereikt, is de rust alweer teruggekeerd. Na het korte, opgetogen ‘Andantino’ zet de vierde en laatste beweging in, ‘Con moto’. De finale is opgebouwd uit een thema en vijf variaties, waarin Brahms afwisselt tussen de introverte sfeer van het begin en meer onstuimige passages.

Als Firgun een traditioneel kamermuziekensemble lijkt, dan doorbreken ze die verwachting met een arrangement van Stings Englishman in New York voor klarinetkwintet. Sting schreef het nummer nadat hij de Engelse schrijver en acteur Quentin Crisp leerde kennen, die omwille van zijn geaardheid een leven vol geweld en haat doorstond in het homofobe Engeland van de jaren ’30 en ’40. In het lied zingt Sting over een Engelsman die, ondanks alles, zichzelf blijft.

Goggles

Goggles is een energiek en speels duo dat je meeneemt op een theatrale reis langs hedendaags muziekrepertoire. Steeds vertrekkend vanuit een sterk verhaal, zoeken twee bruisende, jonge artiesten (Wim Pelgrims, percussie & Esther-Elisabeth Rispens, stem) voortdurend hun muzikale grenzen op door te spelen met de vervagende rollen van percussie en zang. Vanuit hun frisse, nieuwsgierige zoektocht brengen ze hedendaagse muziek op een toegankelijke manier en toveren ze gegarandeerd een glimlach op het gezicht.

 

Firgun Ensemble

'Firgun' is een onvertaalbaar woord uit het Hebreeuws en betekent zoveel als: ‘Blij zijn om het geluk dat een ander te beurt valt’. Opgericht door vijf vrienden aan de conservatoria van Brussel en Antwerpen in 2017, verkent het Firgun Ensemble het diverse repertoire voor klarinet en strijkkwartet. Het ensemble is tot over de landsgrenzen een graag geziene gast op verscheidene speelplekken, van het Wilde Westen en De Singel tot het Amsterdamse Grachtenfestival, het Arte Amanti Festival en het Muziekgebouw Eindhoven.

Hugo Wolf, Auch kleine Dinge

Auch kleine Dinge können uns entzücken,

Auch kleine Dinge können teuer sein.

Bedenkt, wie gern wir uns mit Perlen schmücken

Sie werden schwer bezahlt und sind nur klein.

Bedenkt, wie klein ist die Olivenfrucht,

Und wird um ihre Güte doch gesucht.

Denkt an die Rose nur, wie klein sie ist

Und duftet doch so lieblich, wie ihr wisst.

 

[NL]

Zelfs kleine dingen kunnen ons verheugen,

Zelfs kleine dingen kunnen kostbaar zijn.

Bedenk hoe graag we ons tooien met parels

Ze brengen veel op en zijn toch klein.

Bedenk hoe klein de olijfvrucht is,

En toch wordt hij geprezen voor zijn goedheid.

Denk enkel aan de roos, aan hoe klein ze is

En toch ruikt ze zo zoet, zoals je weet.

 

T.W. Tidrow, Die alten bösen Lieder

1. Schuld

Es ging ein Knab spazieren,

spazieren in den Wald.

Da begegnet ihm ein Mägdelein,

gar schön war sie gestalt.

 

Er nahm das Mädchen gefangen,

gefangen musst du sein;

er zog ihr aus die Kleider

und schlug sie also sehr,

hat ihr genommen die Ehr.[...]

 

Mutter : "Ach Jüngling, liebster Jüngling mein,

ist das nicht Schand und Spott,

dein Kopf gehört dem Galgen,

dein Leib gehört aufs Rad,

weil du's verschuldet hast."

 

[NL]

1. De schuld

Een jongen ging wandelen,

Wandelen in het bos. 

Daar ontmoette hij een meisje,

Ze was mooi van postuur.

 

Hij nam het meisje gevangen,

Gevangen zal je zijn;

Ontdeed haar van haar kleren

En sloeg haar erg hard,

Beroofde haar van haar eer. [...]

 

Moeder: "Ach jongen, mijn liefste jongen,

Is dit geen schande en spot,

Jouw hoofd hoort aan de galg,

Jouw lichaam aan het rad, 

Want jij bent schuldig."

 

2. Die Judentocher

Es war eine schöne Jüdin,

Ein wunderschönes Weib,

Sie hatt' ein schöne Tochter,

Ihr Haar war schön geflochten,

Zum Tanz war sie bereit.

 

Ach, liebste, liebste Mutter!

Was tut mir mein Herz so weh!

Ach, laßt mich eine Weile

Spazieren auf grüner Heide,

Bis daß mir's besser wird.

 

Die Mutter wandt den Rücken,

Die Tochter sprang in die Gaß,

Wo alle Schreiber saßen:

Ach liebster, liebster Schreiber!

Was tut mir mein Herz so weh.

 

Wenn du dich lässest taufen,

Luisa sollst du heissen,

Mein Weibchen sollst du sein.

 

Eh ich mich lasse taufen,

Lieber will ich mich versaufen

Ins tiefe, tiefe Meer.

Ihr seht mich nimmermehr!

 

[NL]

2. De Jodin

Er was eens een mooie Jodin,

Een wondermooie vrouw,

Ze had een mooi dochter,

Haar haar was mooi gevlochten,

Ze stond klaar voor de dans.

 

Oh, liefste, liefste moeder!

Wat doet mijn hart zo’n pijn!

Oh, laat me een eindje lopen

Op de groene heide,

Tot ik me beter voel.

 

De moeder keerde haar de rug toe,

De dochter sprong in de steeg,

Waar alle schrijvers zaten:

Oh, liefste, liefste schrijver

Wat doet mijn hart zo'n pijn!

 

Als jij jezelf laat dopen,

Luisa zal zou jij heten,

Mijn vrouw zou jij zijn.

 

Voordat ik mezelf laat dopen,

Verdrink ik nog liever

In de diepe, diepe zee.

Je zult me nooit meer zien!

 

2(b) Sonstiges

***

Es bat ein Bauer sein Töchterlein

dass es doch täte den Willen sein!

***

Es starben zwei Töchter an einem Tag

Sie wurden an einem Tag begraben.

***

Ein Schneider hätt ein böses Weib

Vorwitzig, stolz, doch fein von Leib

Sehr eigenwillig, frech und steil

Trug ihre Ehr auch ziemlich feil!

 

[NL]

2(b) Overige

***

Er was eens een boer die zijn dochter vroeg

Om zich naar zijn wil te schikken!

***

Er stierven eens twee dochters op één dag

Ze werden in één dag begraven.

***

Een kleermaker had een stoute vrouw 

Arrogant, trots, maar met een mooi figuur

Zeer koppig, onbeschaamd en onbeschoft

Haar eer nam ze nogal lichtjes!

 

3. Höllisches Recht

Es ging ein Hirt gar früh austreiben,

Er hört' ein kleines Kindlein schreien.

Kindelein ich hör' dich und seh dich nicht.

» Ich bin in einem hohlen Baum

Und mit eichenen Rüthlein g'deckt.

Ach Alter nimm mich mit zu Haus,

Mein' Mutter hat Hochzeit zu Haus.«

Als er das Kind zur Tür nein bracht:

»Grüß euch Gott ihr Hochzeitgäst,

Dieweil die Braut mein Mutter ist.«

Wie soll ich denn dein Mutter sein,

Ich trage ja ein Kränzelein?

»Tragst du ein Kränzelein rosenrot,

Du hast schon drei Kinder tot.

's erst hast ins Wasser geschmissen,

's ander hast in Mist vergraben,

's dritt' in einen hohlen Baum,

Und mit eichenen Rüthlein zugedeckt.«

Ach wie kann das möglich sein!

Kam der Teufel zum Fenster hinein,

Und nahm sie bei ihrer schneeweißen Hand,

Tut mit ihr den Ehrentanz

Und führt sie in die höllische Pein.

 

[NL]

3. Duivelsrecht

Een herder ging vroeg in de ochtend op pad,

Hij hoorde een klein kind schreien.

Kind, ik hoor en zie je niet.

"Ik zit in een holle boom

Bedekt met eikentakken.

Oh, oudje, neem me mee naar huis,

Mijn moeder viert haar bruiloft thuis."

Toen hij het kind naar de deur bracht:

"Gegroet, bruiloftsgasten,

Want de bruid is mijn moeder."

Hoe kan ik je moeder zijn?

Ik draag toch wel een kransje?

"Je draagt een krans van rozenrood,

Je hebt al drie kinderen dood.

De eerste gooide je in het water,

De tweede begroef je in een mesthoop,

De derde in een holle boom.

Bedekt met eikentakken."

Oh hoe kan dat mogelijk zijn!

De duivel kwam door het raam naar binnen,

En nam haar bij haar sneeuwwitte hand,

Deed met haar de eredans

En voerde haar naar een plek van helse pijn.

 

4. Zucht bringt Frucht

Es flohen drei Sterne wohl über den Rhein,

Es hätt' eine Witwe drei Töchterlein;

Die eine starb wie es Abend war

Und die Sonne nicht mehr schiene klar,

Die Andre um die Mitternacht,

Die Dritte um die Morgenwacht.

 

Sie nahmen sich all einander die Händ

Und kamen vor den Himmel behend,

Sie klopften leise an die Tür,

Sankt Petrus sprach: Wer ist dafür?

Es stehn drei arme Seelen hier,

Ach, macht bald auf die Himmelstür.

 

Er sprach: Ich muß erst zeigen an,

Welch' von euch soll in Himmel gahn,

Drauf ging er hin und fragte nach,

Die Himmelsstimme also sprach:

Die ältsten zwei sollen hier ein gehn,

Die jüngste muß bleiben stehn.

 

Sie schrie und sprach: Was hab ich gethan,

Daß ich hier bleiben soll bestahn?

Sankt Petrus sprach: Weil du veracht

Gotts Wort, deine Seele nicht bedacht,

So geh nun hin und siehe zu,

Wo du findest in der Höllen Ruh.

 

Denn wenn du in die Kirch solltst gehn,

So bliebst du vor dem Spiegel stehn,

Dein Haupt bekrönt, dein Haar geschmiert,

Und dich hoffärtig ausgeziert:

Drum geh nur fort und packe dich,

Die Hölle wird aufnehmen dich!

 

Als sie nun vor die Hölle kam,

Da klopfte sie gar grausam an,

Der Satan sprach: Wer ist allhier?

Es ist eine arme Seel dafür!

Drauf sprang er auf, und ließ sie ein,

Und schenkt ihr ein ein glühnden Wein.

 

Als sie nun aus dem Becher trank,

Das Blut ihr aus den Nägeln sprang,

Er bracht sie in den höllischen Pfuhl,

Und sezt sie auf ein glühenden Stuhl,

Ja ihre Qual war übergroß,

Sie kriegte manchen harten Stoß.

 

Sie sprach: Das ist mein Mutter Schuld,

Daß sie mein Bosheit hat erduldt. (...)

 

Was hilft mir nun mein Übermut,

Mein Reichtum, Ehre, Geld und Gut?

Was hilft mir nun all Zierd und Pracht?

Ach hätt' ich nie daran gedacht!

So säß ich nicht in dieser Flammen,

Da alle Qualen schlagen zusammen.

 

[NL]

4. Zucht bringt Frucht

Drie sterren vluchtten over de Rijn,

Een weduwe had drie kleine dochters;

De ene stierf in de avond

En de zon scheen niet meer helder,

De tweede om middernacht,

De derde bij dageraad.

 

Ze namen elkaars hand

En kwamen bij de hemel aan,

Ze klopten zachtjes op de deur,

Sint Petrus sprak: Wie is daar?

Drie arme zielen staan voor u,

Oh, opent u gauw de hemeldeur.

 

Hij zei: Eerst moet ik zien,

Wie van jullie naar de hemel mag.

Toen vertrok hij en vroeg het na,

En de stem uit de hemel zei:

De oudste twee zullen hier binnengaan,

De jongste moet blijven staan.

 

Ze schreeuwde en sprak: Wat heb ik gedaan,

Dat ik hier moet blijven staan?

Sint Petrus zei: Omdat gij het woord van God 

Hebt veracht, uw ziel niet bedacht,

Ga nu, en zie,

Waar gij in de hel rust vinden zult.

 

Want als gij de kerk binnenging,

Dan bleef gij voor de spiegel staan,

uw hoofd gekroond, uw haar gesmeerd,

En uzelf zo hoogmoedig opgemaakt:

Wees daarom weg en laat u grijpen,

De hel zal u ontvangen!

 

Toen ze voor de hel bleef staan,

Toen klopte ze wreedaardig aan,

Satan die sprak: Wie is er hier?

Het is een arme ziel!

Toen sprong hij op, en liet haar binnen,

En schonk haar gloeiende wijn in.

 

Terwijl ze uit de beker dronk,

Spoot het bloed van onder haar nagels,

Bracht hij haar naar het helse meer,

En plaatste haar op een verschroeiende troon,

Ja, de kwelling was buitengewoon,

Ze kreeg veel harde klappen.

 

Ze zei, "Het is mijn moeders schuld,

Dat ze mijn kwaadaardigheid heeft verdragen. (...)

 

Wat heb ik nu aan mijn overmoed,

Mijn rijkdom, eer, geld en goed?

Wat heb ik aan al mijn pracht en praal?

Oh, had ik daar nooit aan gedacht!

Dan zou ik niet in deze vlammen zitten,

Waar alle kwellingen mij gelijktijdig treffen.

 

5. Nachwort des Komponisten

Wertes Publikum,

Ich möchte Sie gerne darauf hinweisen, dass die

zuvor gehörten Texten, alle aus unterschiedlichen

Liedern Des Knaben Wunderhorn, Kleinod der

deutschen Literatur und wesentliches Zeichen des

Erwachens des Deutschen Einheitsgefühls im 19.

Jahrhundert, unberührtexzerpiert worden sind.

Die darin dargestellte Ideen, Ansichten, und

Auffassungen, spiegeln nicht notwendigerweise jene

des Komponisten oder der Musiker wider. Wir

hoffen, niemandem zu nahe getreten zu sein, und

danke Ihnen für Ihr Verständnis.

 

[NL]

5. Nawoord van de componist

Beste publiek,

Ik wil u er graag op wijzen dat de eerder gehoorde teksten 

allemaal afkomstig zijn uit de liedbundel Des Knaben Wunderhorn, 

een juweeltje van de Duitse literatuur en een wezenlijk teken van 

de ontwaking van het Duitse eenheidsgevoel in de 19e eeuw.

De ideeën, opvattingen en zienswijzen die hierin naar voren worden gebracht, 

weerspiegelen niet noodzakelijk die van de componist of de musici. 

Wij hopen niemand te hebben beledigd en danken u voor uw begrip.