Maurizio Pollini - nieuwe datum

Beste festivalbezoeker,

De afgelopen maanden koesterden we de hoop om in maart 2022 opnieuw een live festival te organiseren. Vandaag is die droom werkelijkheid geworden. Met veel plezier verwelkomen we jullie, ons publiek, opnieuw op Klarafestival, het grootste omroepfestival van het land.

Muziek beleven is van oudsher een collectieve gebeurtenis. Hoe muziek vandaag nog steeds die rol binnen een gemeenschap vervult, hebben we de voorbije tijd allemaal gevoeld. Concertzalen zijn ontmoetingsplekken, collectieve luisterplekken waar we samen vieren, verwonderd raken, ontdekken. Precies dat fysieke samenzijn inspireerde het motto van deze editie: ‘Let’s stick together’.

Met maar liefst 25 concerten in Brussel, Antwerpen en Brugge presenteren we dit jaar een al even divers programma. Zoals steeds halen we de muzikale wereldtop naar Vlaanderen, zoals pianolegende Maurizio Pollini, het Bayerisches Staatsorchester of het Orchestra of the Age of Enlightenment. Kom luisteren naar muziekmonumenten als Bachs Johannespassie, Campra’s Requiem of Stravinsky's Vioolconcerto in D. Maar bij Klarafestival ontdek je even goed iets nieuws. Zo zet een jong artistiek team zijn tanden in Schnittkes ballet Peer Gynt, gaat regisseur Luigi De Angelis aan de slag met muziek van Scarlatti, Pärt en Andriessen, en tovert Les Tanneurs zich om tot een artificieel strand voor de opera-performance Sun & Sea.

Al bijna 60 jaar betovert Maurizio Pollini het publiek met zijn heldere toon, muzikale intelligentie en aimabele persoonlijkheid. Het is dan ook een hele eer om hem vanavond welkom te mogen heten in de Henry Le Boeufzaal, waar hij zijn 80ste verjaardag viert met muziek van Franz Schubert en Ludwig van Beethoven. Bij wijze van prelude opent Pollini met Schuberts Pianosonate in G, Op. 78, D894, 'Fantasie’. Afsluiten doet hij met een ander monument uit het pianorepertoire: Beethovens hoogst virtuoze, zogenaamd “onspeelbare” Hammerklaviersonate.

Joost Fonteyne

intendant van Klarafestival

Levende legende speelt Beethoven en Schubert

Pianosonate in G, Op. 78, D894, 'Fantasie’ (1826)

De Pianosonate in G, D 894 uit 1826 staat ook bekend onder de titel 'Fantasie’ of ‘Fantasie-Sonate’ en is opgedragen aan Josef von Spaun, een jeugdvriend van de componist. De publicatie door de uitgever Tobias Haslinger vat de problematiek van de lengte van een dergelijk werk goed samen: teneinde de sonate beter te kunnen verkopen, liet hij ze in april 1827 verschijnen onder de titel ‘Fantasie, Andante, Menuetto und Allegretto’ een ‘beter verteerbare’ vorm van vier onafhankelijke werken.

Deze sonate werd door de groten van de romantische muziek hoog geschat en opent met een contemplatief 'Molto moderato e cantabile'. Het beginthema in akkoorden kondigt de innerlijke reis aan waartoe dit eerste deel uitnodigt. Het wordt gevolgd door een vloeiend en dansant motief dat een antwoord lijkt te geven op de kracht van het eerste, door mystiek omfloerste thema en zijn ontwikkeling. Deze centrale ontwikkeling doorbreekt volledig de sfeer van poëtische dromerigheid, onder meer door de sombere toonaard van sol klein en een discours dat ff of zelfs fff weerklinkt. Het materiaal van de expositie verschijnt hier in een andere gedaante; het is als het ware ‘aangetast’ door de dramatische voortgang van de ontwikkeling. De reëxpositie brengt opnieuw kalmte en licht, zonder er evenwel in te slagen het geweld en de intensiteit van het zopas bedaarde onweer te doen vergeten.

Het 'Andante' berust op twee thema’s die afwisselend worden hernomen en daarbij telkens gevarieerd worden. Het eerste thema is teder en lyrisch terwijl het tweede, heftige en dramatische thema de sfeer van de ontwikkeling doet herleven. Het 'Menuetto' maakt gebruik van een krachtig thema dat herinnert aan de Valses nobles uit 1825. We krijgen opnieuw een contrast door de confrontatie tussen de gesyncopeerde ritmes van het menuet
en de broze en lichtende sfeer van een Ländler in het trio. Het slot-'Allegretto' is een rondo met een schriftuur die soms improvisatorisch aandoet maar waarachter een echte architecturale strengheid schuilgaat. De muzikale vindingrijkheid, het spel met de dubbelzinnigheid tussen de grote- en de kleinetertstoonaard, de accenten die nu eens zigeunerachtig dan weer Weens aandoen: het zijn stuk voor stuk karakteristieken van dit opgewekte, maar steeds subtiele en expressieve deel.

Pianosonate nr. 29 in Bes, op. 106, “Hammerklavier” 

Het tweede decennium van de 19e eeuw was voor Beethoven grotendeels een periode van herwerking van vroegere composities (de herwerking van Leonore tot Fidelio), van bewerkingen (de zettingen van Schotse en Ierse volksliederen). Het veel lagere tempo waaraan Beethoven werken schreef, stond er juist garant voor dat elke nieuwe compositie een hoogst originele creatie was. Een voorbeeld van zo’n letterlijk ongehoorde creatie is de Pianosonate nr. 29 in Bes, op. 106, beter bekend als de Hammerklaviersonate. Beethoven zelf noemde zijn 29e sonate “Grosse Sonate für das Hammerklavier”. En hij vermeldde er graag bij dat het “een werk was dat pianisten zeker nog een kwart eeuw lang problemen zou bezorgen”. Beethoven weigerde zich in dit werk neer te leggen bij de grenzen van de destijds nog vrij fragiele pianofortes. Qua lengte en muzikale intensiteit zou deze sonate nauwelijks geëvenaard, laat staan overtroffen worden. Tegelijkertijd is deze sonate een vrij conservatief werk. Het is namelijk Beethovens enige late pianowerk dat teruggrijpt naar de vierdelige opbouw van de Grosse Sonate, zoals we die in het opus 2, 7 of 10 terugvinden.

Het openingsdeel is een goed voorbeeld van de twee belangrijkste kenmerken van de Hammerklaviersonate: enorme proporties en een relatief traditionele vorm. Dit Allegro is dan wel bijzonder ambitieus qua “lengte”, maar heeft een vrij regelmatig opgebouwde sonatevorm. In de drie andere delen lijkt Beethoven wel meer geneigd tot muzikale experimenten, alhoewel hij formeel steeds binnen de grenzen blijft van wat toen algemeen aanvaard was. 

In het helder opgebouwde, spitante en opmerkelijk beknopte Scherzo: Assai vivace  weet Beethoven door onorthodoxe akkoorden de muziek sterk te dramatiseren. In vergelijking met vroegere sonates lijkt het zo alsof er een sterk emotioneel verhaal achter de noten schuilgaat. Het Adagio sostenuto mag dan al op papier eveneens in sonatevorm opgesteld zijn, de ongebruikelijke lengte en de zeer expressieve, vaak gewaagde harmonieën zorgen ervoor dat het formele aspect volledig naar de achtergrond verdwijnt. Alle aandacht gaat daarentegen naar de onderhuidse spanningen die een bijna etherische sfeer oproepen. Dit is een van die typische delen waarop Beethoven een patent had: de bijna eindeloze melodieën slagen erin elk gevoel van metrum en tijd op te heffen. Veruit het meest moderne aspect in de hele sonate is de verbinding tussen de twee laatste delen: een voorbereiding op de kolossale slotfuga door middel van een soort improvisatie op een aantal ideeën die weinig of niets te maken hebben met wat voorafging of met wat volgt. Deze Introduzione maakt heel geleidelijk de overgang van het mediterende Adagio sostenuto naar de fuga. Nooit eerder had Beethoven een werk geschreven dat zo uitgesproken van één enkel idee vertrok. 

Naar Diederik Verstraete

Maurizio Pollini

Met een carrière van meer dan 60 jaar is Maurizio Pollini een van de grote klavierlegendes. Hij speelt een breed repertoire, variërend van Bach tot hedendaagse muziek, en nam talloze klassieke, romantische en hedendaagse werken op die wereldwijd lovend zijn ontvangen. Sinds hij in 1960 de Eerste Prijs won bij het Chopin Concours, heeft Maurizio Pollini een internationale carrière van het hoogste niveau opgebouwd, waarbij hij optrad in de belangrijkste concertzalen ter wereld en werkte met vooraanstaande orkesten en dirigenten als Karl Boehm, Herbert von Karajan, Claudio Abbado, Pierre Boulez en Peter Eötvös. In 1987 werd hij onderscheiden met de Wiener Philharmoniker Ehrenring –  de hoogste onderscheiding van het orkest.