es ist noch nicht alles verloren
In het station van Wuppertal staat op de gevel van de dienst verloren voorwerpen een uitspraak te lezen: “es ist noch nicht alles verloren!” Met deze zin in het achterhoofd kreeg Klarafestival 2021 langzaam maar zeker vorm. Het is een antwoord op de pandemie die de wereld in haar greep houdt. Daarom wordt Klarafestival 2021 een digitaal festival met maar liefst 12 verschillende audiovisuele projecten. Gekende klassiekers, vergeten parels en heel wat nieuw werk brengen hoop en troost. Daarnaast blikken we ook vooruit. Kunnen we in het post-coronatijdperk dezelfde relatie onderhouden met onze leefomgeving? Wat kan en moet anders? Ontdek het van 13 tot 22 maart hier op onze website.
De vorige, tot één dag herleide editie van Klarafestival was het startschot van een periode van intense verandering. Ons tijdens de verlichting geconstrueerde zelfbeeld – dat de mens een rationeel wezen is, gescheiden van de rest van de natuur, bevoorrecht en vrij – kreeg een flinke knauw. We werden terug in de natuur geplaatst als een organisme dat gevoelig is voor milieufactoren, totaal afhankelijk van en onlosmakelijk verbonden met het grote netwerk van de natuur. Slecht nieuws voor de menselijke ijdelheid, zo omschreef de Duitse schrijver Philipp Blom de coronapandemie. Maar misschien biedt deze crisis ook een gedeelde ervaring, een gemeenschappelijke resonantieruimte die de voedingsbodem kan vormen voor een nieuw soort van handelen.
De crisis als een opportuniteit
“Only a crisis – actual or perceived – produces real change,” zo luidde het adagium van de Amerikaanse econoom Milton Friedman. En inderdaad: velen ervoeren de eerste weken van de lockdown als een welkome pauze, een tijd om even stil te staan, om terug te blikken en vragen te stellen bij het leven dat men leidde. Niet zelden resulteerde deze periode van herbronning in het nemen van belangrijke levenskeuzes.
Ook Klarafestival ging doorheen een periode van intense reflectie. Waar willen we de komende jaren naar toe? Hoe zorgen we ervoor dat zowel de muzikanten op het podium als het publiek in de zaal een betere afspiegeling vormen van onze maatschappij? Met welke projecten willen we onszelf op de kaart zetten? En misschien wel het belangrijkste van al: wat kunnen we doen voor de vele mensen die niet de luxe hebben om te kunnen reflecteren, maar moeten vechten om te overleven?
Een veranderende maatschappij
Friedmans uitspraak heeft echter niet alleen betrekking op individuen en organisaties, maar vooral op de samenleving als geheel. De recente geschiedenis bulkt van de voorbeelden waarbij momenten van crisis leidden tot ingrijpende maatschappelijke hervormingen.
In haar boek The Shock Doctrine ontleedt de Canadese filosofe, activiste en publiciste Naomi Klein hoe Margaret Thatcher pas ruggensteun kreeg voor haar neoliberale programma na het winnen van de Falklandoorlog; hoe de aanslagen op de WTC-torens leidden tot de huidige Amerikaanse veiligheidsstaat; en hoe de omvorming van de kustlijn van Sri Lanka tot een toeristisch paradijs pas echt op gang kwam na de tsunami van 2004 – toen men lokale vissers verplichtte om hun huizen dieper landinwaarts terug op te bouwen.
Het democratisch vacuüm dat meestal ontstaat na een serieuze crisis, wordt maar al te vaak uitgebuit om agenda’s door te voeren die gevoelig liggen in de publieke opinie, zo analyseert Naomi Klein. Volgens haar moeten we vandaag onder andere beducht zijn voor een verdere reductie van de publieke sfeer, de afbrokkeling van onze zorgstaat en een ‘no-touch’-future, die slechts voor een paar bedrijven uiterst rendabel zal zijn.
Burgers dragen de verantwoordelijkheid om erover te waken dat crisissen ons niet achterwaarts, maar collectief voorwaarts katapulteren. Culturele evenementen zoals Klarafestival kunnen belangrijke impulsen geven aan het publieke debat: stemmen laten weerklinken die anders niet gehoord zouden worden, het intellectuele debat aanvullen met zintuiglijke ervaringen en door het koesteren en verder verwerken van ons kunstpatrimonium er ons aan herinneren dat de emoties die we nu doorstaan al eerder gevoeld werden.
Omgaan met de coronacrisis én de klimaatcrisis
“Es ist noch nicht alles verloren“ gaat niet enkel over de actuele gezondheidscrisis, maar ook en vooral over de klimaatcrisis die we vandaag doormaken. Een hernieuwde aandacht en zorg voor onze leefomgeving is een onmisbaar deel van een duurzame samenleving. Muziek kan de band met de natuur terug aanhalen. Vaak zijn composities immers een neerslag van natuurobservaties, een poging om het doorbreken van de zon in klanken te vatten, of het ruisen van de wind muzikaal te vertalen.
Bij de voorbereiding van Klarafestival 2021 zweefde ons eerst het woord ‘verbinden’ voor de geest, omdat we als mensen uiteindelijk allemaal samen in hetzelfde schuitje zitten, en enkel collectieve inspanningen een oplossing vormen voor zowel de corona- als de klimaatcrisis. Het delen van ervaringen, al dan niet in literatuur of muziek gesublimeerd, kan daarbij louterend werken en troost, hoop en wie weet zelfs oplossingen bieden. Een tweede woord dat gaandeweg naar boven kwam, vanuit de observatie dat we tot enorme collectieve inspanningen in staat zijn en dat de mens een ongelofelijk creatief wezen is, is het woord ‘weerbaarheid’. Mensen zijn in staat om zich te organiseren en kunnen zo het hoofd bieden aan de moeilijkste problemen.
Natuuridylle
Klarafestival 2021 opent met Songs of Nature, een productie van B’Rock en Muziektheater Transparant. In de achttiende eeuw begon men de natuur met heel andere ogen te bekijken. De Neun deutsche Arien van Händel, uitgevoerd door sopraan Sunhae Im, getuigen daarvan. Songs of Nature analyseert de vroeg-romantische wortels van het klimaatbewustzijn.
Bijna twee eeuwen later culmineerde de romantiek in de werken van Gustav Mahler, een componist die zich als geen ander door de natuur liet inspireren. De verschillende componeerhuisjes die hij in Oostenrijk liet bouwen, zijn echo’s van Thoreaus hut aan Walden Pond. Het Brusselse ensemble Het Collectief brengt Mahlers Das Lied von der Erde in een arrangement van de onlangs overleden pianist, dirigent en componist Reinbert de Leeuw.
Romantische natuuridylles waren geen lang leven beschoren. Het Antwerp Symphony Orchestra onder leiding van Edo de Waart confronteert Wagners Siegfried-Idyll – waarin vogels tsjilpen en de zon langzaam opkomt – met de Metamorphosen van Richard Strauss. Deze compositie voor 23 strijkers, een lamento dat net na de Tweede Wereldoorlog ontstond, kondigt een nieuw tijdperk aan.
Ictus en strijkers van Brussels Philharmonic brengen enkele minimalistische meesterwerken die de natuur van een heel andere kant tonen. The Unanswered Question van Charles Ives laat kennismaken met de oneindigheid van het heelal en Gavin Bryars gunt met The Sinking of the Titanic een blik in de diepten van de oceaan.
Nieuw talent
Hoe moet het nu verder, na het zinken van de Titanic en de teloorgang van de romantiek? Jong talent toont de weg. Op vraag van Klarafestival legden instrumentalisten van het Berlijnse STEGREIF.orchester hun oor te luisteren in verschillende Europese landen, tekenden verhalen op en ontwikkelden op basis daarvan nieuwe composities. Beethovens Ode an die Freude, woordloos gehumd en eigenzinnig bewerkt, zorgt finaal voor verbinding. Voorafgaand aan dit bijzondere concert – live vanuit Berlijn – gaat Juri De Marco, artistiek leider van het STEGREIF.orchester, in debat met enkele EU-stagiaires.
Naast de Europese aanwezigheid bepalen vooral de Brusselaars zelf het aangezicht van hun stad. Vijf Molenbeekse organisaties werkten met lokaal talent, in samenwerking met Klarafestival, BOZAR en de gemeente Molenbeek, evenveel artistieke programma’s uit. Het project MUSIKAA is een eerste stap in de richting van een inclusief, duurzaam en inspirerend verhaal. Ontdek de resultaten online of via het scannen van QR-codes op een wandeling doorheen Molenbeek!
Jong talent is ook te horen op het laureatenconcert van SUPERNOVA. Het Antwerpse Desguin Kwartet herontdekt het enige strijkkwartet van Peter Benoit. Trio Aries brengt Schönbergs Verklärte Nacht in een arrangement van Eduard Steuermann.
Gesualdo en Piazzolla
Klarafestival wil troost en hoop bieden. Twee componisten die bijzonder beklijvende muziek schreven, kunnen hierbij helpen: Carlo Gesualdo en Astor Piazzolla (die in maart 2021 precies een eeuw geleden werd geboren). Het Collegium Vocale Gent waagt zich onder leiding van Philippe Herreweghe in Flagey aan Gesualdo’s Vijfde Madrigaalboek. SONICO en het Orquesta Tanguedia brengen in BOZAR een ode aan Astor Piazzolla, de grootmeester van de tango. Italiaanse renaissancemuziek en Argentijnse levensvreugde doen het heden even vergeten.
Creaties
Hoe reageren kunstenaars op de wereld waarin we ons vandaag bevinden? Klarafestival gaf de voorbije maanden heel wat artiesten de opdracht om nieuw werk te creëren. Sound & Vision bundelt de resultaten van zeven duo’s – telkens een componist en een beeldend kunstenaar – die elk een eigen audiovisueel project ontwikkelden. Anouk De Clercq, Frederik Croene, Wim Hendrickx en Eva-Maria Houben zijn maar enkele van de namen die op het programma staan.
De oude woorden van een tekst die komen gaat vormt de afsluiter van Klarafestival 2021. In samenwerking met het Passa Porta Festival vroegen we aan de bekende Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeijffer (auteur van onder andere Grand Hotel Europa) om een nieuwe idylle te schrijven. Wonend in Genua maakte hij het Europese begin van de pandemie vanop de eerste rij mee. Frederik Neyrinck schreef op basis van Pfeijffers lange, verhalende gedicht een werk dat zal uitgevoerd worden door enkele instrumentalisten van I SOLISTI, sopraan Lore Binon en acteur Josse De Pauw.
Context
Over deze digitale voorstellingen zal de komende weken op de Klarafestival website, bij wijze van programmaboekje, heel wat extra informatie verschijnen. Wat kan u zoal verwachten? Interviews, podcasts en ook een videoreeks waarin gepeild wordt naar hoe kunstenaars het ‘es ist noch nicht alles verloren’ waarmaken.
In samenwerking met Muntpunt organiseert Klarafestival daarenboven een debat met als centrale vraag wat persoonlijk engagement in tijden van crisis kan betekenen. Componiste Saskia Venegas Aernouts, klimaatwetenschapper en professor aan de UC Louvain Jean-Pascal van Ypersele en Eka van Beeren, een actief lid van de radicale milieubeweging Extinction Rebellion gaan hierover met elkaar in dialoog. Voorafgaand aan het debat wordt er een compositie van Saskia Venegas Aernouts uitgevoerd.
Houd onze website en onze social media in de gaten voor updates! Samen met u kijken we uit naar wat een unieke editie van Klarafestival beloofd te worden.