Op 25 maart 2023 gaat de Belgische voorstelling PREY in première. Een muziektheatervoorstelling over het huiveringwekkende inzicht dat wij allemaal voedsel zijn. Dramaturge Lalina Goddard sprak met theatermaker Kris Verdonck en componiste Annelies Van Parys over onze plek in de voedselketen, de rol van kunst en (want dat heeft er ook iets mee te maken) het Japanse Noh-theater.
Er loopt een rode draad door de voorstellingen die je de afgelopen jaren maakte, Kris. Ik denk dan aan In Void, over de inwisselbaarheid tussen mens en machine, of Conversations at the end of the world, waarin de mens afstormt op een onvermijdelijke catastrofe. Ook PREY maakt komaf met een wereld waarin de mens centraal staat.
Kris Verdonck: Ja, als je het zo stelt, dan maak ik al meer dan 20 jaar hetzelfde (lacht). Ik zou het zelf eerder omschrijven als een zoektocht naar onze plek op aarde. Voor PREY verdiepte ik mij in de ideeën van de Australische ecofeministe Val Plumwood. Volgens haar kunnen we niet voor de natuur zorgen omdat we er geen deel meer van uitmaken. Als we dood gaan, dan duwen we het lichaam in een kist en we kijken er niet meer naar. Maar Ms. Plumwood zegt: daar begint het avontuur net. De beestjes beginnen ons op te knabbelen. Eindelijk worden we opnieuw deel van het landschap, van de voedselketen.
Een wel erg schrikwekkende gebeurtenis bracht Val Plumwood tot dit inzicht…
Kris: Op een dag werd Ms. Plumwood in haar kano aangevallen door een van de grootste roofdieren ter wereld, de zoutwaterkrokodil. Die heeft haar tot drie keer toe onder water getrokken met zijn befaamde death roll. Nadien schrijft ze dat ze op dat moment eindelijk één werd met de wereld. Hoe dichter die tanden haar lijf inzonken, hoe dichter zij zich voelde bij de natuur. Toen ze die krokodil afschoten, was ze daar absoluut tegen: “wie was ik om die krokodil zijn maaltijd te ontzeggen?”
Het hoogtepunt van het leven vinden in de dood: van zo’n gedachte word je niet bepaald vrolijk.
Kris: Ms. Plumwood vindt inderdaad het meest positieve in de dood. Dan pas ben je één met de dingen. Dan besef je hoe eindig alles is. Dat je een stuk vlees bent, dat dient om een ander te voeden. Mijn voorstellingen kregen de laatste jaren een interessante kritiek: het zou allemaal zo donker zijn geworden, dat er geen hoop meer te vinden was. Dat is ook zo, ik heb steeds heel bewust alle hoop weggevaagd. Hoop is easy, hoop is een uitvlucht om niet onder ogen te komen wat er zich aan ons opdringt. We hopen dat het allemaal wel goedkomt, en terwijl we hopen, doen we niets.
Ik zie je overtuigd knikken, Annelies. Denk jij daar ook zo over?
Annelies Van Parys: Ja, ik kan me sterk relateren aan wat Kris vertelt. Ik volg het nieuws over klimaat en politiek al jaren op de voet. Voor mij is er geen hoop. Ieder akkoord leven we toch niet na. Elk probleem vervangen we door een nieuw. Elke keer lees je dat er een verandering op komst is. Covid-19 zou de grote kentering zijn. We zouden het anders aanpakken, maar nu zien we er juist méér vervuild wordt. Die ecologische crisis gaan we niet oplossen.
Kunst kan een manier zijn om tot actie op te roepen. Maar als alle hoop vervlogen is, wat betekent kunst dan nog voor jullie?
Kris: Voor mij is het een misvatting dat kunst de wereld kan veranderen. Maar wat kunst en meer bepaald het theater wél kan, is verhalen vertellen. Een verhaal kan dingen in perspectief plaatsen, inzichten bieden, troosten. Ik geloof dat verhalen in die zin wel iets teweeg kunnen brengen.
Annelies: Ik volg Kris helemaal. Het mag zeker geen activistische kunst worden. Activisme wil een geweten schoppen, als kunstenaar wil ik liever vragen stellen of inzichten geven. Wat kunst dus wel kan doen, is empathie opbrengen. Je verplaatst je in een verhaal of een personage waar je anders misschien nooit mee in contact zou komen. Ik geloof niet in een onmiddellijke verandering, maar ik denk wel dat je mensen op een andere manier naar de dingen kan doen kijken.
Welke boodschap, welk verhaal willen jullie meegeven met PREY?
Kris: Dat we geen exclusieve positie innemen. Iedereen is te herleiden tot jager en prooi, en die waarheid bindt ons. Als we dat inzien, zouden we misschien minder pretentieus met onze medebewoners op aarde omgaan. Net zoals Ms. Plumwood kritiek had op onze westerse cultuur, waarin we onszelf in het middelpunt van de wereld plaatsen, was het voor ons belangrijk om een niet-klassieke vertelvorm te gebruiken voor deze voorstelling.
En zo kwamen jullie uit bij het Noh-theater?
Kris: Inderdaad. Het Noh-theater is een ritualistisch Japans theater dat zich in de 14e eeuw ontwikkelde en een fascinerende vorm gebruikt om verhalen te vertellen. Eigenlijk wordt hetzelfde verhaal verteld vanuit drie verschillende perspectieven: eerst door de verteller, dan door de ik-figuur en tenslotte in een droom. Daarin neemt de ik-figuur zijn masker af waaronder een ander, monsterachtig masker tevoorschijn komt dat iets abstracts voorstelt, zoals de wraak. Aan het einde is er geen loutering zoals we dat in westerse verhalen gewend zijn. Het gaat gewoon over wat wraak is, zonder dat er een ontknoping of een oplossing volgt.
Annelies: Dankzij de Vlaamse gemeenschap had ik afgelopen zomer 2 maanden residentie in Japan en heb ik Noh-theater kunnen bestuderen. In hun partituren staat alles tot in de puntjes genoteerd. Dat is best bizar, want alles klinkt juist zeer geïmproviseerd. Soms dacht ik op een of andere free-jazz-avond te zijn beland. Heel fascinerend. Ik heb zoveel ontdekt waarvan ik dacht: daar kan ik wel iets mee.
Hoe hebben die ervaringen je geïnspireerd bij het componeren?
Annelies: De nohkan (de Japanse Noh-fluit) heeft een bijzondere klankkleur. Ook het onregelmatige van de percussiepartij vind ik interessant. De percussie zoekt voortdurend naar een regelmaat maar bereikt die nét niet. En in Noh gebruiken ze vaak schuivende tonen, microtonale melodieën die ik met de elektrische gitaar en de altviool kan verkennen. Maar voor alle duidelijkheid: ik wil geen vorm van exotisme. Ik ben er geweest, heb er heel interessante zaken gehoord, en probeer die nu te vertalen naar mijn eigen klankidioom.
Kris: Het is inderdaad niet onze bedoeling om Noh te imiteren, maar het eerder als blauwdruk te nemen. Als een Noh-meester zou komen kijken, dan hoop ik dat die zegt: ik zie de Noh er niet in.
Bij jullie nemen drie vrouwen het podium: actrice Katelijne Damen, zangeres Anna Clare Hauf en danseres Mooni Van Tichel.
Kris: Drie fantastische performers, die hetzelfde verhaal achtereenvolgens met drie verschillende media vertellen: woord, muziek en dans. Ik ben heel benieuwd om met hen samen te werken. Mooni kende ik al langer. Ze maakte te midden van de coronapandemie een zeer energieke solo, tegen alle depressiviteit in. Anna Clare Hauf is een indrukwekkende zangeres, iemand die niet bang is om grenzen op te zoeken. Katelijne en ik keken er al lang naar uit om eens samen iets te doen. En natuurlijk is er nog Ictus, die ik al zo lang ken, maar nog nooit eerder mee mocht samenwerken. Spannend.
Annelies: Voor mij is dat best bijzonder, want mijn carrière is eigenlijk bij Ictus begonnen. Tijdens een masterclass met hen in 2001 schreef ik een werk dat het volgende jaar de Prijs Vlaanderen-Québec won. Toen was ik vertrokken. Een reünie na meer dan 20 jaar.
interview door Lalina Goddard, beeld © Stavros Petropoulos
